بررسی نماد های کیش مهر در غزلیات شمس

چکیده: تأثیر و نفوذ ادیان در تاریخ و تمدن هر سرزمینی غیر قابل انکار است. یکی از آن ادیان، دین مهر است. آیین مهر یکی از کهن ترین دین های جهان است. این دین از زمان های بسیار دور، میان ایرانیان و هندیان، از زمانی که با هم می زیستند، رواج داشته است. اکثر دانشمندان خاستگاه اصلی این آیین را ایران می دانند. مهر ایزد فروغ و روشنایی، ایزد پیمان و راستی و پاکی، ایزد جنگ، ایزد نگهبان عهد و میثاق و خدای نگهبان آفتاب است.آیین مهر در عرفان و تصوف ایران به زندگی معنوی خود ادامه داد. این آیین از جمله دین های رازآمیز به شمار می رود و نمادگری فراوانی دارد. یکی از آثاری که نمادهای مهری در آن امکان بروز و ظهور داشته اند، غزلیات شمس است که به دیوان کبیر نیز شهرت دارد. شاید تجلی این نمادها در غزلیات به مناسبت همخوانی نام شمس و مهر باشد؛ از آنجاکه یکی از معانی شمس و مهر در ادبیات خورشید است و«مهر» نیز خدای روشنایی و فروغ است، این امکان نیز وجود دارد که بعضی از نمادهای مهری از طریق عرفان به غزلیات شمس راه پیدا کرده باشد. بعضی از نمادها مانند خورشید، عشق، آتش، آب و... در غزلیات دارای بسامد هستند و نمادهایی چون سگ، خرگوش، صدف و... در غزلیات چندان تکرار نشده اند. نمادهایی چون عقرب، صدف و رازداری تناسب بیشتری با آیین مهر دارند. بنابراین می توان گفت که مولانا، نمادهایی را که به مرور زمان در فرهنگ و اندیشه ی مردم رسوخ کرده بوده است، به طور ناخودآگاه وارد شعرش کرده است. شاید بتوان گفت که بسیاری از اندیشه های آیین مهر به عرفان راه پیدا کرده است، در نتیجه بسیاری از نمادهای این آیین با عرفان همسو شده اند و نام شمس آنها را جذب کرده است. همچنین می توان گفت که محیط زندگی مولانا نیز در ورود این نمادها به غزلیات شمس نقش داشته است.